"Stalin'in ve o zamanki Sovyet dışişleri bakanı Molotov'un Türk diplomatlarıyla ve Batılı müttefiklerle olan çeşitli görüşmelerinde Boğazlarda ortak üs kurma talebi ile Kars, Ardahan, Artvin üzerindeki Gürcistan ve Ermenistan SSC'lerinin “sınır düzeltme” taleplerinin gündeme geldiği anlaşılıyor.
1921'de TBMM'nin Moskova büyükelçisi olan Ali Fuat Cebesoy'un anılarından ve Sovyet arşiv kaynaklarından anlaşıldığına göre Moskova Antlaşması'nın Türk tarafının isteğine epeyce uygun bir şekilde imzalanmasında Stalin'in özel bir rolü olmuştur. Bu antlaşma ile Sovyet Rusya'nın Türkiye lehine (Batum haricinde) sadece 1914 öncesi sınırlarına çekilmeyi değil, 1877 öncesi sınırlarına geri çekilmeyi kabul etmesi ve hatta çarlığın ta 1828'de İran'dan almış olduğu Sürmeli (Iğdır) kazasını dahi Türkiye'ye bırakması ve Nahcıvan'ı Azerbaycan'a bağlaması milliyetçi Ermeniler tarafından Ermenistan'ın çıkarlarının feda edilmesi olarak görülmektedir. İşte 1945'te Stalin bundan pişman olmuş görünüyor. Nitekim Molotov, Türk büyükelçisi Selim Sarper ile görüşmesinde Sovyet hükümetinin o zaman zayıf olduğu için taviz verdiğini ancak şimdi bu haksızlığı gidermenin zamanı geldiğini söylemiş ve Polonya'yı örnek göstermiştir. Polonya 1920'de işgal ettiği Belarus ve Ukrayna topraklarını geri vermeyi kabul etmişti. Ne var ki Polonya örneği yersizdi çünkü Polonya Sovyet Rusya'yla savaşmış, Türkiye ise savaşmamıştı.
Yine Ermenistan arşivinden yayımlanmış ve yayımlanmamış belgelerden anlaşıldığına göre 1945'te Sovyet Ermenistanı'nda Kars Ardahan'ın Ermenistan'a katılması için ciddi hazırlıklar yapılmış, Kars oblastı parti sekreteri bile tayin edilmişti." 1 Canan Badem ( Bir Kez Daha Kars, Ardahan ve Stalin )
Türkiye'nin 1945 sonrası Batı'ya yakınlaşması ve 1952'de NATO'ya dahil olmasında Sovyet taleplerinin etkisi olduğu oldukça muhtemel görünüyor.
1953 yılında Stalin’in ölümünün ardından, Sovyet hükûmeti ABD’ye, Türkiye ile dostluk ilişkilerini geliştirmenin bir parçası olarak, Türkiye üzerindeki toprak taleplerinden vazgeçtiğini açıkladı.
Kaynaklar: 1) Canan Badem ( Bir Kez Daha Kars, Ardahan ve Stalin ) 2) Malumatfuruş
